از دیرباز، ایران مهد تمدن، فرهنگ و هنر معماری بوده است و شواهد تاریخی و باستان شناسی، گواه این حقیقته. از جمله آثاری که هنر معماری ایرانی محسوب میشه، برج های کبوترخانه ها هستن. این برج ها در نقاط مختلف ایران وجود دارند اما بیشتر در استان های یزد و اصفهان به چشم میخورن و از جمله مهمترین اونها، برج کبوترخانه میبد یزده.
هر کدوم ما تا به حال با سفر به جاهای مختلف ایران، تا حدودی با آثار تاریخی و شگفتی های معماری آشنا هستیم. این شگفتی ها در جاهای مختلف، متفاوتن و در شهری مسجد به عنوان شاهکار معماری هست و در جای دیگه ای کلیسا یا بادگیر. اما یکی از مهمترین شاهکار های معماری ایرانیا، کبوترخانه ها هستن. این برج ها با هدف ایجاد محیطی امن و دفاعی برای کبوترا ساخته شدن. سوالی که ممکنه پیش بیاد اینه که چرا برای کبوترا؟ در گذشته که کودهای شیمیایی رواج نداشتن، از فضله ی کبوترا به عنوان کود استفاده می کردن. از طرفی در صنعت های باروت سازی و دباغی چرم هم از فضله ی کبوترا استفاده میکردن. این بود که در نزدیکی کبوترخانه ها، زمین های کشاورزی و آبادی ها به چشم میخوردن.
معماری این کبوترخانه ها به شکلیه که باعث امنیت این پرنده ها میشه. در واقع میشه گفت، معماران قدیم از هر جنبه ای به این قضیه فکر کرده بودن و برای حفاظت کبوترا از دست حیوانات و یا پرنده های مزاحم، تدابیر مهمی رو به کار بسته بودن. یکی از اون تدابیر، ایجاد مدخل های ورودی با اندازه ای بوده که فقط کبوترا میتونستن از اون وارد بشن و پرنده هایی مثل قوچ و کلاغ و جغذ نمیتونستن وارد بشن. در واقع میشه گفت اگر امنیت در کبوترخانه ها نبود، 25 هزار کبوتر در کبوترخانه حضور پیدا نمی کردن! شاید تعجب کنین که مگه میشه این تعداد کبوتر در مساحتی که کبوترخانه ها دارن جا بشن؟ باید گفت معماران قدیم به این قضیه هم بسیار خوب فکر کرده بودن و با به کار بستن علوم مختلف مثل ریاضیات و هندسه، فضایی رو برای کبوترخانه ها فراهم کردن که 25 هزار کبوتر در اون جا میشدن. در داخل کبوترخانه، اشکال منظم به چشم میخوره که از کاهگل ساخته شده و فضای امنی رو برای استراحت کبوترا فراهم میکرده.
از طرفی معماری کبوترخانه ها به شکلی بودن که در تابستون خنک بوده و کبوترا رو از گرمای تابستون حفظ میکردن و در زمستون گرم.
ساختار بیرونی کبوترخانه، بیشتر استوانه ای شکل هست و در بعضی جاها مکعبی شکل و چند قلو. از طرفی فکر کنین از در کبوترخانه 25 هزار کبوتر جا بشن، اگر 10 هزار تای اون یکباره و با هم به پرواز در بیان، چه ارتعاش و صدای بلندی ایجاد میشه! معماران هنرمند ایرانی برای حل این مشکل، یه طبقه در میانه ی ساختمون ایجاد کردن و در بعضی برج های کبوترخانه، قوسی در درون ایجاد کردن که باعث میشه از میزان ارتعاشات ناشی از پرواز یکباره کبوترا جلوگیری بشه.
از جمله مشهورترین برجهای کبوترخانه ایران، برج کبوترخانه میبد یزده که در جنوب شرقی فرمانداری کنونی میبد (باروی قدیم شهر میبد) هست که از خارج برجی مدور و از داخل به شکل 6 ضلعی و دارای 3 طبقه هست که گنجایش هزاران کبوتر رو داره.
